مصاحبه با دکتر شمس شریعت تربقان

(رئیس موزه ملی تاریخ علوم پزشکی کشور)

 شاید خیلی از مردم، پزشکان را افرادی سپیدپوش می دانند که از بسیاری مشکلات روزگار مبرا هستند و تنها دغدغه شان کسب موفقیت های پیاپی ثروت و موقعیت است، اما تاریخ پزشکی کشور ما همواره شاهد ظهور حکما و اطبای سرشناسی بوده که با تلاش و تحقیق طی قرن ها، پزشکی ایران را درقله های افتخار قرار داده اند و به گفته دکتر شمس شریعت تربقان، پزشکی ایران آن چنان پیشرفته و استثنایی بوده که پزشکی غرب را به سمت تحقیق و پیشرفت سوق داده است؛

البته شریعت معتقد است بعد از قرن ها درخشش، پزشکی ایران در حال حاضر نه تنها به دلیل دیدگاه متفاوت پزشکان بلکه به دلیل توقعات غیرعلمی بیماران در وضعیت خوبی قرارندارد، اما با وجود این می توان با تقویت بال ضعیف و تلفیق مناسب علم وعمل در مسیر موفقیت و پیشرفت پرواز کرد. 
    
    دکتر شریعت را باید از پزشکانی دانست که مشکلات و سبک زندگی متفاوتی داشته و به قول خودش زندگی او با پزشکان امروزی فرق دارد. این استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران که به خاطر مردم از خیلی چیزها گذشته و پزشک بودن را یک نعمت می داند در طول مدت عمر خود افتخارات زیادی کسب کرده، سمت ها و مسوولیت های مختلفی را به عهده داشته است و در حال حاضر به عنوان رئیس موزه ملی تاریخ علوم پزشکی کشور سعی می کند به کمک اسناد، مدارک و نمونه های موجود در موزه، تاریخ درخشان پزشکی ایران را به تک تک مردم و پزشکان یادآوری کند.
    آقای دکتر! علم بخصوص علم پزشکی از موضوعاتی محسوب می شود که به نظر می رسد ایرانیان از زمان های خیلی دور با جدیت به آن پرداخته اند. 
    
    پزشکی ایران درختی کهن است و در ردیف پزشکی چین، هندوستان، بابل و آشور قرار دارد. موضوع طب و طبابت و اطباء و بیمارستان و تاریخ آنها در ایران باستان، از علومی است که اغلب مورخان به آن اشاره کرده اند. این علم مانند بسیاری از علوم دیگر در کشور ما از همان ابتدا مقامی ارجمند داشته و بزرگ ترین منابع طب دوران هخامنشی و پیش از آن، اوستا کتاب مقدس زرتشتیان و دیگر کتب مذهبی آنان است. هر چند در میان ایرانیان باستان، افسانه ها و حکایات فراوانی درباره طب و طبابت و اطباء وجود داشته است.
    
    اما نقطه اوج شکوفایی پزشکی در ایران باستان تاسیس دانشگاه جندی شاپور(گندی شاپور) توسط شاپور اول فرزند اردشیر پادشاه ساسانی است. او این دانشگاه را پس از پیروزی بر والرین، امپراتور روم تاسیس کرد. بعدها در قرن ششم میلادی، خسرو انوشیروان پادشاه ساسانی به پیشرفت آن کمک بسیار کرد. در سال 489 میلادی، دانشکده مشهور ادس شهری در نزدیکی مرز سوریه به علت شکنجه و آزار پیروان مذهب ارتودکس بسته شد و به دنبال آن مسیحیان بویژه دانشمندان نسطوری به دربار شاه ساسانی پناه آوردند.
    
    در سال 529 میلادی دانشگاه آتن نیز تعطیل شد و فیلسوفان نو افلاطونی آتن و اسکندریه نیز به ایران پناهنده شدند و در دانشگاه جندی شاپور که به این طریق به اوج عظمت خود رسیده بود، به تعلیم و تدریس مشغول شدند. خسرو انوشیروان از تمام دانشمندان مشهور جهان که در دانشگاه جندی شاپور مشغول به کار بودند، مجمعی تشکیل داد که می توان آن را نخستین آکادمی علوم پزشکی جهان دانست. دروس دانشگاه جندی شاپور به زبان های پهلوی و آرامی تدریس می شد. این دانشگاه در قرون هفتم و هشتم میلادی در پیشرفت پزشکی اروپای غربی بویژه با ترجمه آثار 2 خاندان پزشکی ایران به نام های بختیشوع (شامل شش نسل پزشک که مدت 250 سال دوام داشت) و ماسویه (شامل پدر و پسر) که مسیحی نسطوری بودند، کمک فراوانی کرد.
    
    پس در مقاطعی از زمان ایران به عنوان کانون طب جهان مطرح بوده است، اما این مرکزیت تاثیری هم بر نقش پزشکی کشور ما بر کشور های دیگر داشته است؟
    
    در کتابی که با عنوان تاثیر پزشکی ایران بر پزشکی غرب نوشته ام و در دست چاپ است، نقش مهم پزشکی ایران را ذکر کرده ام. در واقع پزشکی ایران است که بر پزشکی غرب اثر می گذارد وآن را به سمت تجربه و مدرن شدن پیش می برد. این پزشکی ایرانی اسلامی است که جوانه تحقیق و پیشرفت را به غرب منتقل می کند. البته این ادعای خیلی بزرگی است و دوست دارم پس از چاپ کتاب هرکس انتقاد یا مستندی در این زمینه دارد، من را هم در جریان آن قرار دهد، چون مستندات من همه برپایه نظرات ذکر شده در آثار غربی و عربی است.
    
    در طول قرن ها تاثیر پزشکان ایرانی و اسلامی در پزشکی غرب و اروپا از طریق ترجمه های آثار آنان به زبان لاتین صورت گرفته است. امروزه نیز متون چاپ شده بسیاری از آثار پزشکان ایرانی و اسلامی در اروپا وجود دارد و بیشترین آثار ترجمه شده متعلق به کسانی چون رازی، ابن سینا و ابن ماسویه است و بین این آثار «قانون» بیش از همه به زبان لاتین ترجمه و به چاپ رسیده است.
    
    در این میان، اگرچه نقاشی و نگارگری در موضوع پزشکی دوره اسلامی تنها به آثار پزشکی محدود نمی شود، اما برخی تصاویر قدمت تاریخ پزشکی دوره اسلامی را نشان می دهد. یکی از مهم ترین مینیاتورهای ایرانی که به پزشکی دوره اسلامی تعلق دارد زاده شدن رستم بر اساس روایت فردوسی است که به تدبیر سیمرغ هنگام زاده شدن رستم، پهلوی رودابه مادر رستم را شکافتند و رستم زاده شد. از این مینیاتور، نمونه های متعددی در شاهنامه های مصور وجود دارد. فارغ از جنبه اسطوره ای حماسی این روایت فردوسی که منشاء تولید این مینیاتور شده است و طبیعتا نمی تواند سندی بر رواج سزارین تلقی شود، اما در خود مینیاتور نکته ای وجود دارد که می تواند بیننده علاقه مند به مصورسازی پزشکی دوره اسلامی را به تامل وادارد.
    
    بنابراین در تمام آثار مکتوب چه نوشتاری و چه تصویری برتری ایرانیان در طب مشهود بوده است.
    
    بله. به طور کلی پزشکی ایران ریشه ای بسیار قوی دارد و حتی اساس 4 خلط یا 4 مزاج که بیش از 2هزار سال بر دنیا حاکم بوده هم از ایران پایه گذاری شده است. البته تمام کتب پزشکی و حتی مورخ شهیر و استاد مسلم تاریخ پزشکی استاد نجم آبادی این موضوع را به عنوان طب جالینوسی عنوان کرده اما من در مطالعاتی که داشتم به این نتیجه رسیدم که حتی پایه گذار اخلاط چهارگانه هم براساس نوشته های کتاب زرتشت، ایرانی ها هستند. خوشبختانه پزشکی ایران چه قبل از اسلام و چه پس از آن همواره درخشیده است و در واقع با آغاز نبوت پیامبر اکرم(ص) باب جدیدی در پزشکی ایران و جهان گشوده شد.
    
    در واقع پس از اسلام در کنار میراث علمی که ایرانیان داشتند و زمینه خوبی که دانشگاه جندی شاپور ایجاد کرده بود، جو اسلامی هم آزاد اندیشی و برابری به ملت ها اعطا کرد و تقسیم بندی طبقاتی را از بین برد. به این ترتیب همه به دستور اسلام یکسان و برابر شدند و زمینه خوبی برای رشد استعدادهای پزشکی فراهم شد.
    
    پس اسلام در حقیقت به رشد پزشکی ایران کمک کرده است.
    
    واقعا و انصافا این تاثیر محسوس است. با ورود اسلام 4 طبقه موجود در اجتماع به هم ریخت و هر کس مرد میدان بود وارد شد. به قول پروفسور ادوارد براون که کتابی هم درباره پزشکی ایران دارد و حتی ابن خلدون به عنوان دانشمندی عرب، جالب اینجاست که در طول قرن ها هرچه تحقیق در علوم است به غیر عرب بخصوص ایرانی ها مربوط است.
    
    با این اوصاف، تاریخ شاهد تحولات بزرگی در پزشکی دوران اسلامی بوده است.
    
    بله. وجود 2 حوزه بزرگ و معتبر پزشکی آن روزگار در جندی شاپور و اسکندریه که در مرکز میهن اسلامی دارالاسلام قرار داشت، رسیدن به نتیجه مطلوب را بسیار آسان کرد و ترجمه کتاب های پزشکی و تالیف مستقل آثار تخصصی در این زمینه توسط مسلمانان بسیار زودتر از دیگر علوم صورت گرفت. پزشکان و مترجمان قرون اول و دوم اغلب غیر عرب و مسیحی بودند ولی رفته رفته جای خویش را به مسلمانان داده و در پهنه امت نوخاسته اسلام حل شدند. در اوان دولت عباسی، ابن مقفع ایرانی به ترجمه کتاب های طبی از پهلوی به عربی پرداخت و برمکیان نیز با تشویق مترجمان به ترجمه آثار علمی از زبان های خارجی، بویژه ترجمه از متون سانسکریت اهتمام ورزیدند. مشهورترین مترجم این دوران «حنین بن اسحاق» است که با مساعدت پسرش اسحاق ابن حنین، ترجمه معتبر یونانی و سریانی را عهده دار شد. او علاوه بر ترجمه، به کار طبابت نیز اشتغال داشت و یکی از پزشکان بزرگ عصر خود بود. در بحبوحه ترجمه کتب طبی بیگانه به زبان عربی، نهال پزشکی اسلامی جوانه زد و نخستین اثر طبی اسلامی به نام فردوس الحکمه توسط علی ابن ربن طبری در سال 236 هجری تالیف شد. شهرت طبری، نه تنها بابت تالیف این اثر عظیم، بلکه به سبب پروردن شاگرد نابغه ای است که بعدها شهرت جهانی یافت. شاگرد طبری به نام محمد بن زکریای رازی که او را به غلط «جالینوس العرب» لقب داده اند، بزرگ ترین پزشک بالینی و تجربی عالم اسلامی و ایران است و آثار او و ابن سینا بیشترین تاثیر را در تاریخ پزشکی شرق و غرب جهان داشته است. علم پزشکی در میان مسلمین تا آنجا که می دانیم وقتی به قرن سوم و چهارم و به محمدبن زکریای رازی می رسد، در اوج شکوفایی خویش است.
    
    اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم، محمدبن زکریای رازی، شروع به تالیف کتب مهم طبی خود کرد. تعداد این تالیفات بیش از پنجاه و شش کتاب بزرگ و کوچک است. از این میان، مهم ترین آنها الحاوی است که دایره المعارف مفصلی در پزشکی محسوب می شود. اهمیت اساسی آن نخست به دربرداشتن اطلاعاتی است که تا عهد مولف وجود داشته و دیگر آن که رازی بسیاری از تجارب شخصی و یادداشت های بالینی خود را به آن افزوده است. یکی از مسائل خیلی مهم در پزشکی موضوع شرح حال گیری و آموزش پزشکی است این در حالی است که از زمان رازی شرح حال تک تک بیماران گرفته و آرشیو می شد. یعنی درست همین کاری که در حال حاضر انجام می شود. رازی براساس همین شرح حال ها کتاب هایش را می نوشت ضمن آن که با توجه به وضعیت بیمار درمان او را پی می گرفت و به اصطلاح امروزی FoLLOW UP بیمار در آن زمان به بهترین شکل ممکن انجام می شد.
    
    اما ابوعلی سینا پزشک بزرگ پایان قرن چهارم و آغاز قرن پنجم و کسی که پزشکی ایران اسلامی را کمال بخشید و به آن نظم منطقی و علمی داد، رسانه ها، جزوات و کتاب های متعدد پزشکی دارد که از آن میان فقط «رساله نبض»، «تشریح الاعضاء» و «رساله جودیه» به فارسی است. کتاب «قانون» او اعتبار عظیمی به پزشکی ایران بخشید. به طوری که در دانشکده پزشکی مدرنیته در یک بررسی مشخص شد در برخی دوره های درسی تا 75 درصد کتاب ها از کتاب ابن سینا بوده است. 
    
    محقق دیگر فرانسوی اشاره می کند که پایه گذار طب اطفال رازی است . طب ما تا دوران صفویه با همین قدرت پیش می رود، اما تاریخ طب در دوره قاجاریه فروکش می کند، البته به اعتقاد عده ای در دوران صفویه ما محققان خوبی داشته ایم که به دلایل مختلفی به کشورهای دیگر همچون عثمانی و هندوستان رفتند. 
    
    در قرن های هفتم و هشتم با این که بیشتر کتب پزشکی ایرانی عربی است، اما تمایل به تالیف کتب فارسی نیز دیده می شود. علاوه بر آن نوشتن شرح بر کتاب های معتبر پزشکی در این دوره بیشتر است. به طوری که چندین کتاب معتبر در شرح قانون ابن سینا نگاشته شد. یکی از مهم ترین آنها اثر ابن نفیس قرشی پزشک معروف قرن هفتم است. پس از ابن سینا کسی را همانند او نمی دانند، او بزرگ ترین پزشک مصر بود.
    
    درخشش پزشکی در ایران موضوعی است که تک تک، ما ایرانیان به آن افتخار می کنیم، اما چرا با وجود این سابقه درخشان، روند پیشرفت و رشد در این حوزه از علم در کشور ما به خوبی گذشته پیش نرفته است و اصولاچرا در حال حاضر به عنوان قطب پزشکی جهان مطرح نیستیم؟
    
    جواب به این سوال خیلی مشکل و پیچیده است و جواب آن با من نیست. من یک پزشکم و در تاریخ پزشکی حرکت می کنم. یک جامعه شناس باید به آن پاسخ دهد؛ اما در کل بدون این که تکیه بر نژاد خاصی داشته باشم این سرزمین، سرزمینی است که شوق علمی و تحقیق در آن موج می زده و پس از اسلام یعنی در قرن ششم و هفتم میلادی که نهایت فشار کلیساها بر فضای غرب حاکم بود تمام پیشرفت ها در این منطقه صورت گرفته و در طول این مدت ضمن این که ایران از قبل وضعیت خوبی داشته، ایران اسلام پذیر به پیشرفت علم بیشتر کمک کرد، چرا که در دین اسلام تمام دستورات بر پایه علم و تشویق به آموختن بود. 
    
    خیلی جالب است که براساس اسناد و مدارک، اسلام این قدر بر علم ایرانیان موثر واقع شده اما متاسفانه باور عمومی در بسیاری از مواقع اسلام را باعث عقب ماندگی علمی می داند. 
    
    مطمئنا این توفیق نصیب ما شده که استعداد را در زمینه و بستری که علم را می خواهد و مانند دوران رنسانس و تاریکی خفه نمی کند به جریان بیندازیم.
    
    محقق دیگری می گوید: در حالی که در اروپا حتی سران ارشد کشورها سواد نداشتند، در ایران در هر بخش و دهی مکتبخانه ای بود که علوم قرآنی و سواد را آموزش دهد، یعنی سواد جزو لوازم دینی و شرط متدین بودن محسوب می شده است. همه این زمینه ها باعث ظهور دانشمندان و پزشکان مشهور و سرشناس پس از اسلام در ایران شد. 
    
    باز هم این پرسش باقی می ماند چرا ما که در قله علم و پزشکی جهان بودیم افول کردیم و اصولاشما به عدم پیشرفت ما در دوره هایی از زمان که در نهایت ما را از قله به پایین آورده، اعتقاد دارید یا خیر؟
    
    من برای این پرسش جواب دارم، هر چند در صلاحیت پاسخگویی به آن نیستم. من و شما عقب نیستیم. اگر علم را آن چنان که برتراند راسل تعریف کرده است فقط علوم تجربی بدانیم و فقط تحقیقات روی مواد و تغییر آنها یعنی همین چیزی که به عنوان تحقیقات در علوم تجربی مطرح می شوند قلمداد کنیم ما عقب هستیم. 
    
    طب در ایران جایگاه خوبی دارد و قدم های خوبی در این حوزه صورت گرفته اما جای بسیاری برای پیشرفت دارددر این شرایط کاملاموافق هستم که در فیزیک، شیمی و کلیه علوم عملی عقب هستیم. یعنی اگر علوم را تکنیک بدانیم عقب هستیم که البته باید حتما خودمان را در این زمینه تقویت کنیم، اما آیا علوم فقط همین است یا مسائل غیر تکنیکی مثل شعر، ادبیات، موسیقی، اخلاقیات، مناسبات اجتماعی و در نهایت دینی را هم باید جزو علوم بدانیم. اینها کاملاعلم است و انسان یک حیوان نیست که با قفس طلایی و لانه خوب بهترین شرایط را داشته باشد. انسان چیزهای دیگری هم می خواهد. تعداد شعرایی که در ایران با فنون ادبی بالاهستند در کمتر جایی از دنیا دیده می شود، اما شاید فکر کنیم این موضوع به چه درد می خورد.
    
    ما در شاخه ای از علم مثل فلسفه، نظریات اجتماعی و ادبیات نظرات بالابلندی داریم و پیشرفت کرده ایم. انسان مرغی با دو بال است که یک بال تکنیک است و دیگری مسائل معنوی و اخلاقیات و فرهنگ. ما در یک بال ضعیف هستیم، اما در بال دیگر خیلی قوی و در واقع عقب نیستیم.
    
    خب همین موضوع می تواند باعث عقب ماندگی باشد. به یقین یک پرنده شکسته بال نمی تواند بسرعت دیگران پیش برود. 
    
    خوشبختانه بال تکنیکی را بسرعت می توان تقویت کرد، بسادگی زمینه ای فراهم شود تا خیلی زود فیزیک، شیمی، جراحی و همه چیز روز دنیا را آموزش داد، اما نمی شود مسائل پایه ای را به این راحتی خلق کرد. 
    
    شخصا اعتقاد من این است که تاریخ پزشکی ما همچنان رونق داشته تا حدود قرن های 15 و 16 میلادی.
    
    پس فرار مغزها طی چندسال اخیر اتفاق نیفتاده و ریشه آن را باید در آن زمان پیداکرد.
    
    در آن دوره برخی محدودیت ها باعث این موضوع شدند؛ البته پس از دوران صفویه و با فرا رسیدن عصر قاجاریه، رویارویی با پزشکی مدرن قابل توجه است. تا پیش از تاسیس مدرسه دارالفنون تغییری در تالیفات پزشکی این دوره دیده نمی شود، اما با تاسیس دارالفنون استادانی در پزشکی به ایران می آیند و در زمینه داروشناسی، داروسازی، تشریح و آسیب شناسی به تالیف و ترجمه کتب جدید همت می گمارند. تاسیس دارالفنون شروع آموزش پزشکی مدرن در ایران است.
    
    حالابرسیم به پزشکی امروز. به اعتقاد شما وضعیت پزشکی امروز ما چگونه است؟ آیا پزشکان ما به حکما و اطبا گذشته شباهتی دارند؟
    
    طب در ایران جایگاه خوبی دارد و قدم های خوبی در این حوزه برداشته شده، اما جای بسیاری برای پیشرفت وجود دارد. متاسفانه طب ایران مریض است. این یعنی هم بیماران رفتار و برخوردشان با طب به طور کلی یعنی با طبیب، آزمایشگاه و دارو رفتار غیرعلمی است و توهم و توقع غیرعلمی است و فکر می کنند که در دنیا به صورت دیگری عمل می شود. از طرفی دیگر هم عده قلیلی از اطباء راه غلطی را پیش گرفته اند و طب را با تجارت اشتباه گرفته اند، هرچند بیشتر پزشکان با صمیمیت و صداقت کار می کنند، اما عده ای پزشکی را بد نام کرده اند. 
    
    اما چگونه می توان این بیمار را درمان کرد؟ آیا راهی برای بازگشت اخلاقیات وجود دارد؟
    
    می توانیم حرمت مشاغل را حفظ کنیم، صاحب شغل و خود شغل را نه مقدار پولی که با آن شغل کسب می کنیم. در گذشته پیشه ور حرمت خاص خودش را داشت و جایگاه مناسب داشت و هرکدام در سطح توقع خودشان زندگی می کردند. 
    
    اخلاق ازجمله خصوصیت انسان است و برای انسان توصیف شده و عالی ترین و مهم ترین ویژگی انسان به شمار می رود. در گذشته ایران، در دوره جندی شاپور، در مکتب های مختلفی که تدریس انجام می شد، یکی از مسائل مهم، اخلاق بوده و در مراجعه به نوشته ها، پا به پای مسائل دیگر، اخلاق از جمله در ارتباط با پزشکی نیز از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. هر یک از حکماء و اطباء وقتی موضوع درس را فصل بندی می کردند، فصلی را به اخلاق پزشکی اختصاص می دادند و در سده های اول تا هشتم هجری مصادف با سده های 14 و 15 میلادی، اخلاق و علم پزشکی یک علم بود، علمی که همگام هم حرکت می کردند و ضرورت یکدیگر بودند. کم کم اخلاق فاصله گرفت، بخصوص وقتی که پیشرفت های علم یا علم به معنای عام، یعنی مسائل فقط فیزیک و اخلاق تبدیل به پاره ای از نصیحت شد. کسی در مقاصد اخلاقی شک نداشت اما جنبه علمی آن کنار رفت و وقتی کلاسیکیون علوم را بیان کردند، اخلاق جایی نداشت.
    
    تاکیداتی که استادان اسلامی در تقسیم بندی علوم معقول داشتند، فصلی به عنوان علم اخلاق در نظر می گرفتند که در کتب پزشکی هم آورده می شد. تا قرن بیستم، پیشرفت های علمی عالی بود و به همه ادای احترام می شد، ولی مانند این بود که پرنده ای یک بالش قوی و بال دیگرش ضعیف شود، در این خصوص بود که انسان دچار مشکلات شد و اهمیت اخلاق بخصوص اخلاق پزشکی وارد صحنه شد و از نیمه دوم قرن 20، ارائه کامل و جامع خدمات پزشکی در جوامع، به تنهایی کافی نبوده، بلکه باید در کنار رشته های علمی و علوم تجربی، اخلاق نیز باید در نظر گرفته شود. اگر طبیبی تمام دقت ها و ظرافت های علوم تجربی را یاد گرفت برای این که بتواند طبیب خوبی باشد، باید اخلاق را نیز در حیطه علوم خود بگنجاند.
    
    این در حالی است که خیلی از افراد پزشک می شوند، چون می خواهند ثروتمند شوند و جایگاه موجهی در جامعه پیدا کنند.
    
    باید حرمت مشاغل را نگه داریم. باید راه را باز گذاشت تا صاحبان استعداد در توانایی های خود وارد شوند و در شغل دلخواه خود موفق حرکت کنند.وقتی همه در یک راه می افتند و معیارهای خوب گم می شوند دیگر نمی توان انتظار کار خوب از کسی داشت. ما ابتدا باید ارزش های اجتماعی را نهادینه و به طور عملی آنها را پیاده کنیم و سپس به دنبال افرادی باشیم که بتوانند آنها را حفظ کنند.
    
    آیا می توان یکی از دلایل ایجاد موزه تاریخ پزشکی ایران را که شما ریاست آن را به عهده دارید، علاوه بر نمایش توانمندی های کشورمان در این حوزه یادآوری موقعیت پزشکان ایرانی در جهان به پزشکان کنونی باشد؟
    
    این موزه به منظور ارائه کامل و جامع پیشینه طب قدیم و نوین ایران در همه ابعاد و معرفی جایگاه آن در جهان پزشکی توسط دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تهران و با مشارکت سازمان میراث فرهنگی کشور و فرهنگستان علوم پزشکی در تابستان سال 1380 شروع به فعالیت کرده است. این موزه در نظر دارد با فراهم کردن امکانات پژوهشی، آموزشی و با اعتقاد بر پیشینه غنی علوم پزشکی در کشورمان و اهمیت بنیادی تاریخ پزشکی و لزوم جامعه، بویژه گروه علوم پزشکی با آن، ضمن ایجاد ارتباطات با منابع داخلی و خارجی به نحو شایسته و در خور شان سیر علوم پزشکی در ایران، شخصیت های تاثیرگذار و ادوات مربوط، نوآوری ها و اثرات متقابل پزشکی ایران و جهان را ارائه کند.
    
    درخشش پزشکی ایران در گذر زمان 
    
    موزه ملی تاریخ علوم پزشکی که دارای ساختمانی با قدمت تاریخی است از واحدهای مختلفی شامل بخش نمایشگاه، کتابخانه تخصصی اخلاق و تاریخ پزشکی، مرکز تحقیقات اخلاق و تاریخ پزشکی و سالن های همایش و کنفرانس ها برخوردار است.
    
    بخش نمایشگاه این موزه شامل قسمت های مختلفی همچون بخش ابزار و ادوات پزشکی، بخش دیرینه انسان شناسی، بخش اسناد و نسخ خطی، داروخانه نوین در ایران، چشم پزشکی نوین و بخش گیاهان دارویی و طب سنتی است.
    
    غرفه دیرینه شناسی این موزه چگونگی تحول،تکامل و نوع انسان در جهان و روند دگرگونی ابزارهای سنگی را در ایران نشان می دهد، همچنین این بخش تعدادی اسکلت و جمجمه دارد که از حفرهای باستان شناسی در نقاط مختلف کشور به دست آمده است.
    
    در این غرفه جمجمه ای متعلق به یک دختر 13 ساله دیده می شود که قدمت آن به حدود 4900 سال پیش برمی گردد. روی قسمت فوقانی سمت راست آن یک بریدگی مثلثی شکل مشهود است. بررسی ها نشان داده به منظور درمان، عملTrephination روی آن انجام شده است.
    
    به دنبال مطالعات دیرین آسیب شناسی مشخص شد این فرد در دوران حیات دچار بیماری هیدروسفالی (جمع شدن آب در جمجمه) بوده است و جراحان شهر سوخته با وسایل در دسترس آن زمان با ایجاد شکافی در جمجمه آب جمع شده را خارج کرده اند.
    
    مطالعات میکروسکوپی بر میزان رشد استخوان ناحیه شکاف دهنده نشان می دهد این فرد پس از عمل جراحی زنده مانده که این موضوع با توجه به فقدان هرگونه وسایل استریل، ابزارهای جراحی و داروهای مدرن، بسیار حائز اهمیت است. این جمجمه را باستان شناسان ایتالیایی از شهر سوخته زابل (استان سیستان و بلوچستان) کشف کرده اند. همچنین در غرفه دیرین شناسی این موزه،جسد زنی 60 تا 70 ساله دیده می شود که بدن او در شرایط طبیعی مومیایی شده و بخش اعظم جسد باقی مانده است. این جسد را از گورستانی در یزد به دست آورده اند و حدود 900 سال قدمت دارد. عوامل محیطی پیرامون، مانند فقدان رطوبت و درصد بالای نمک خاک، این جسد را که ظاهرا در فصل گرمی از سال دفن شده است پیش از آغاز فعالیت میکروارگانیسم هایی که موجب فساد جسد می شود، به صورت طبیعی مومیایی کرده اند.
    
    در غرفه چشم پزشکی این موزه که به یادبود پروفسور محمد قلی شمس، دانش آموخته فرانسه و بنیانگذار چشم پزشکی نوین ایران برپا شده است، اسناد، مدارک، وسایل شخصی، ابزار معاینه و جراحی چشم به همراه آثار مکتوبی از پروفسور شمس به نمایش گذارده شده است.
    
    کتابخانه تخصصی موزه ملی تاریخ علوم پزشکی دارای حدود 10 هزار جلد کتاب در موضوعات تاریخ پزشکی، داروسازی، گیاه شناسی، اخلاق پزشکی و اخلاق زیستی، تاریخ علوم و مراجع عمومی و تخصصی و کتاب های نفیس قدیمی، چاپی و جدید به زبان های فارسی، عربی، انگلیسی، فرانسه و آلمانی است. همچنین کتابخانه دارای مجموعه ای از کپی نسخ خطی پزشکی با ارزش است که برای استفاده محققان و پژوهشگران تاریخ و اخلاق پزشکی تهیه شده است. در این کتابخانه امکان دسترسی محققان به مراکز اطلاع رسانی و پایگاه های مورد نظر از طریق اینترنت فراهم شده است.
    
    از جمله واحدهای فعال در موزه تاریخ علوم پزشکی، مرکز تحقیقات اخلاق و تاریخ پزشکی است که علاوه بر فعالیت های پژوهشی و آموزشی در زمینه اخلاق پزشکی فعالیت دارد.
    
    این مرکز طرح های پژوهشی متعددی از جمله ایجاد بانک دیجیتال نسخ خطی پزشکی ایران، تدوین کتابخانه نسخ خطی پزشکی فارسی در جهان، تدوین کتابخانه نسخ خطی پزشکی عربی در جهان و ایجاد بانک اطلاعات تاریخ دانشکده های دانشگاه علوم پزشکی تهران را انجام داده است.
    
    از دیگر طرح های پژوهشی این مرکز، مطالعات تدوینی میان مباحث تشریح، بهداشت و نشانه شناسی کتاب ذخیره خوارزمشاهی با علوم امروزی و پژوهش روی قلم اشیای باستانی و اسلامی موجود در موزه تاریخ علوم پزشکی است. تدوین تاریخ جامع علوم پزشکی در ایران، ایجاد مرکز جامع اطلاع رسانی تاریخ علوم پزشکی، شناسایی منابع مکتوب در زمینه تاریخ علوم پزشکی، شناسایی موسسات و افراد پژوهشگر در زمینه تاریخ علوم پزشکی، جمع آوری، طبقه بندی و ارائه آثار ادوات، اسناد و نسخ خطی علوم پزشکی بر اساس تاریخ جامع علوم پزشکی از جمله اهداف این موزه است.
    
    مستندسازی شامل تهیه شناسنامه، عکس و اطلاعات تفصیلی درخصوص هر یک از موارد عنوان شده، معرفی ابعاد مختلف تاریخ علوم پزشکی و شخصیت های تاثیرگذار در توسعه پژوهش های تاریخ علوم پزشکی، ایجاد بستر مناسب برای انجام طرح های تحقیقاتی مرتبط با دانشگاه ها و ایجاد ارتباط و همکاری با دیگر مراکز تحقیقاتی در زمینه تاریخ علوم پزشکی ایران در داخل و خارج کشور از دیگر اهداف مورد نظر این موزه است. 
    
    موزه ملی تاریخ علوم پزشکی بخشی از تاریخ غنی پزشکی ایران را به نمایش گذارده است، این موزه همچنین در ماه های اخیر به برگزاری سلسله سخنرانی هایی در زمینه تاریخ طب و اخلاق پزشکی اقدام کرد.
    
    از جمله این نشست های علمی می توان به تاریخچه چشم پزشکی ایران و اخلاق در علم پزشکی با محور بررسی کتاب ادب الطبیب رهاوی اشاره کرد.

منبع: اینترنت
.